Erfgoed? Dat gaat toch over monumenten? Over behoud van Zaanse huisjes? Dat is het beeld dat velen van erfgoed hebben. Vooral gericht op behoud en beschermen. En natuurlijk, dat is voor een deel ook zo. Maar erfgoed blijkt ook een bindmiddel te zijn voor veel mensen: zij beheren een park en komen daar in de zomer samen om elkaar voor te lezen, zoals in het Rosariumpark in Krommenie.
Of een buurt zet zich in voor het behoud van een boerderij omdat het voor de bewoners een fijne ontmoetingsplek is dicht bij het weidse landschap. Denk aan de Fronik-boerderij aan de Westzanerdijk. Erfgoed heeft dus ook een hele belangrijke sociale waarde. Voor de sociale betekenis van erfgoed vraagt het Verdrag van Faro uit 2005 aandacht.
Het verdrag van Faro
10 januari dit jaar ondertekende Nederland dan eindelijk dit Verdrag van Faro onder titel ‘De waarde van cultureel erfgoed voor de samenleving’. De Raad van Europa had dat in 2005 al vastgesteld. Het verdrag is genoemd naar de stad in Portugal waar de inhoud van dit verdrag werd besproken. In de afgelopen drie jaar heeft de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed eerst onderzocht op welke manieren de sociale betekenis van erfgoed al overal in het land tot uitdrukking komt. Dan ging het om projecten waarin mensen samengebracht worden. Dat riep dus de vraag op: waarom willen we dat erfgoed eigenlijk bewaren? Voor wie doen we het en hoe zijn mensen daarbij betrokken? En als die betrokkenheid betekent dat mensen zich verantwoordelijk voelen, zouden ze dan ook niet mogen meebepalen en meebeslissen over de toekomst van het erfgoed?
Een goed voorbeeld van zo’n project is het Museum Nagele in het gelijknamig dorp in de Noordoostpolder. Hier namen 80 vrijwilligers het initiatief om het verhaal over dit bijzondere dorp te vertellen als onderdeel van de inpoldering van dit deel van de Zuiderzee. Zij maken tentoonstellingen, organiseren lezingen en excursies. Maar ze houden ook vlooienmarkten op het dorpsplein en zorgen dat de dorpsbewoners elkaar ontmoeten. De drie belangrijkste doelen in het verdrag zijn meedoen en meebeslissen in de erfgoedpraktijk stimuleren, erfgoed inzetten voor sociaal-maatschappelijke doelen en openstaan voor andere erfgoedopvattingen. Team Erfgoed bekijkt nu hoe je die doelen in de alledaags erfgoedpraktijk kan realiseren.
Buurtdragers en buurtmakers in Poelenburg Peldersveld
Eind 2023 kreeg de gemeente Zaanstad van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed ruim 40.000 euro als bijdrage aan het project Buurtdragers en Buurtmakers. Pact Zaandam Oost is namelijk samen met Team Erfgoed een onderzoek gestart naar de waardering, routes en routines van bewoners van Poelenburg Peldersveld binnen hun wijk. Hierin werken we samen met woningbouwcorporaties Parteon, ZVH en Rochdale die ook bijdragen aan het project. Belangrijke aanleiding daarvoor is dat de gemeente onder de noemer Fijn Wonen werkt aan de ontwikkeling van een stedenbouwkundig kader. Dat wordt een soort van spelregelkaart voor de vernieuwing en verdichting van beide wijken. Met het project Buurtdragers en Buurtmakers wordt de inbreng van bewoners een integraal onderdeel van het ontwerpen aan de wijkvernieuwing.
Stedenbouwkundigen, erfgoedprofessionals, ontwerpers openbare ruimte kunnen van alles van die wijk vinden, maar hoe betrek je de waardering en kennis van de mensen die al jaren in de wijk wonen bij de planontwikkeling? Buurtdragers en Buurtmakers helpt mee aan het versterken van de sociale netwerken. Ze gebuikt de zo ontstane contacten als uitgangspunt om te achterhalen wat de buurtdragers zijn in de wijk. Ofte wel: de plekken, bankjes, ontmoetingspunten, ommetjes en voorzieningen die de binding van diverse bewoners met hun buurt duurzaam kunnen versterken en waarmee zij zich identificeren. Want hoe je het ook went of keert, de openbare ruimte en het vele groen is de essentie van een naoorlogse wijk als Poelenburg Peldersveld. En in de zestig jaar dat Poelenburg en Peldersveld bestaan, zijn de bewonerssamenstelling, de voorzieningen en de manier waarop bewoners hun groene woonomgeving gebruiken sterk veranderd. Erfgoed wil door middel van het project Buurtdragers en Buurtmakers een brug slaan tussen de sociale en fysieke vernieuwing van de buurt. In de geest van het Verdrag van Faro wil Team Erfgoed zo de kwaliteiten van de wijk in de veranderende samenleving gebruiken voor een verbetering van de leefbaarheid.
Contact
Ben je als vrijwilliger betrokken bij buurtprojecten die de leefbaarheid van de wijk vergroten dan horen we dat graag. Denk aan de programmering van een kerk, het beheer van een park of begraafplaats of de verbetering van de leefbaarheid van je eigen buurt. Maar ook voor meer informatie over de Faro-benadering van erfgoed kun je mailen naar erfgoed@zaanstad.nl.