Architect Paul Carree over verduurzaming Papenpadkerk Zaandam

13 juli 2022
Paul Carree is een architect met een grote fascinatie voor stedelijke complexiteit. Hij is eigenaar van het bureau Carree Architecten BNA die diverse grote projecten heeft voltooid. Eén van de projecten waar Paul een grote rol in heeft is het verduurzamen van de kerk op het Papenpad in Zaandam. De Papenpadkerk is een Oud-katholieke kerk uit circa 1695. Deze kerken werden gedoogd, maar mochten niet in het zicht zichtbaar zijn. Daarom is het een schuurkerk: een houten omhulsel waar een kerk in zit. De Zaanstreek kent meerdere schuilkerken, meestal Doopsgezinde Vermaningen. Wat deze kerk bijzonder maakt is het meer uitbundige kerkinterieur.

Van oud-katholieke schuilkerk naar repetitieruimte voor topmusici

Van oorsprong was de kerk een Oud-katholieke schuilkerk. In 1927 was de kerk bouwvallig en waren er plannen om de kerk te slopen en een nieuwe kerk te bouwen. Deze plannen gingen niet door. Wel werd de pastorie vernieuwd en de kerk werd gerestaureerd. Daarna is de kerk tot nu toe gebruikt voor kerkdiensten.

In 2019 is de schuilkerk aangekocht door de stichting Muziekhaven, een initiatief van het violistenechtpaar Matheu van Bellen en Maria Milstein. Zij wilden er een centrum voor kamermuziek van maken. Musici kunnen hier dan repeteren en concerten geven. Ze waren meteen enthousiast over de akoestiek van het gebouw, dat goed past bij het muziekgenre. Wel was het nodig om het gebouw goed te isoleren. Naast de overvliegende vliegtuigen waren zelfs de vogels buiten ook binnen in de kerk te horen. Vervolgens werd een bouwkundig onderzoek uitgevoerd inclusief funderingsonderzoek. Hieruit bleek dat de fundering slecht was en vernieuwd moest worden, zeker als het een zwaar isolatiepakket moest gaan dragen. Het van binnenuit herstellen van de fundering was ingrijpend voor het historische interieur. Daarom werd bedacht om de fundering vanaf de buitenzijde te herstellen door hier een ringbalk te leggen met stalen buispalen en daar het gebouw op te laten rusten.

Isolatiepakket van de buitenzijde aanbrengen

‘Voor de isolatieplannen deden we diverse onderzoeken’, vertelt Paul. ‘Waaronder een bouwhistorisch onderzoek. Uit dit onderzoek bleek dat de gevels dateerden uit 1927. De houtconstructie en de spanten op zolder waren ouder. Ook het interieur van de kerk was erg oud. Het interieur van de pastorie was in de zeventiger jaren als eens vernieuwd en had weinig cultuurhistorische waarden. Het pand bestaat uit een houtskeletconstructie met tussen de houtconstructie halfsteens grof gemetselde en gestucte muren.’ Het pand is nog niet eerder verduurzaamd. ‘Met alle verzamelde informatie kwamen we tot de conclusie dat het isolatiepakket van de buitenzijde moest worden aangebracht. Voor ons was dat een logische keuze in verband met het zeer waardevolle interieur en de minder waardevolle buitenbekleding van de kerk.’

Bouwhistorisch én bouwtechnisch verantwoord

‘De aanpak is om de gevel te ontmantelen en cementgebonden platen aan te brengen van 20 kg /m2, daarna een spouw van minerale wol en dan de houtengevelbekleding. De gevel zal hierdoor 10 à 12 cm naar buiten komen. Wel moeten daarmee ook de ramen worden verplaatst. Er is nu voor gekozen om de oude glas-in-lood ramen op hun plek te laten en de voorzetramen naar voren te plaatsen. Hierdoor komt een grotere luchtspouw tussen het oorspronkelijke raam en het voorzetraam. De deur blijft ook op de oorspronkelijke locatie. Het lijstwerk eromheen wordt naar voren geplaatst waardoor de neg dieper wordt. Dit is een goed samenspel tussen wat bouwhistorisch verantwoord is en wat bouwtechnisch verantwoord is. Op zolder zijn nog oude spanten aanwezig. Van de binnenzijde isoleren is ook daar niet gewenst. Er worden triplex buigplaten aangebracht op het dakbeschot voor de luchtdichting en vervolgens de cementgebonden platen.’

Zonnepanelen op de pastorie een aanbouwen

‘De luchtbehandeling komt in de uitbreiding aan de zijkant van de kerk. Hier komen ook de nieuwe toiletten. Zonnepanelen kunnen op de pastorie en achter op de aanbouwen komen. Een bodemwarmtesysteem is ook mogelijk, maar is voor een latere uitwerking. De kosten hiervoor zijn hoog, maar met de huidige energieprijzen wordt de terugverdientijd steeds korter. Hoewel de aanleiding om te isoleren de akoestiek was, kunnen we met deze maatregelen de kerk ook verduurzamen.’

Vergunning aanvragen en vleermuizen op zolder

‘Het was vooral spannend bij of we een vergunning zouden krijgen. Bij een herbestemming van een monument heb je te maken met veel deelaanvragen en onderzoeken. Uiteindelijk bleek uit het natuur- en milieuonderzoek dat er mogelijk vleermuizen op zolder huisden. Dit moest gemonitord worden. Hierdoor schuift de planning van het project een jaar op. Daarom is er een aanvraag gedaan om de vergunning voor het funderingsherstel te splitsen, zodat we alvast kunnen starten. Akkoord hierop is weer belangrijk voor een subsidieaanvraag waarvan de deadline in zicht is. Het is nog spannend of dat gaat lukken.‘

Tips

Wilt u ook een monument verduurzamen? Dan heeft Paul nog wel enkele tips. Paul: ‘Schakel een goede restauratiearchitect in met ervaring met herbestemming van monumenten. Er komt veel kijken bij een herbestemming en een verduurzamingsopgave. Doe in een vroeg stadium ook een check op welke deelonderzoeken allemaal nodig zijn. Bij kerken is vaak een natuur- en milieuonderzoek nodig. Het is handig om dit op tijd op te pakken. Laat ook in een vroeg stadium bouwhistorisch onderzoek doen. Veel mensen denken dat er bij een monument niets kan of mag. Dat klopt niet. Met een bouwhistorisch onderzoek krijg je inzicht in wart waardevol is aan een pand en wat minder of niet. Hierdoor krijg je inzicht in waar ingrijpen mogelijk is.’